"कोरड्या मातीतून जिथे झरे उगम पावतात, तिथे एक व्यक्ती संपूर्ण राष्ट्राला दिशा देऊ शकते…"
अशीच एक प्रेरणादायी व्यक्ती म्हणजे पद्मश्री पोपटराव पवार. गाव, समाज आणि देश घडविण्याच्या अद्वितीय कार्यामुळे त्यांनी संपूर्ण भारतातच नव्हे तर आंतरराष्ट्रीय पातळीवर आपले नाव अजरामर केले आहे.
🔹 आदर्श गाव निर्मितीची सुरुवात
पोपटराव पवार यांचे मूळ गाव आहे हिवरे बाजार, तालुका नगर, जिल्हा अहमदनगर. एकेकाळी दारिद्र्य, दारू, नशा, बेरोजगारी, गुन्हेगारी, पाण्याची टंचाई आणि ओसाड जमीन अशी ओळख असलेल्या या गावाचे त्यांनी रूपच बदलून टाकले.
पण, ही फक्त गावाची नव्हे, तर एका दृष्टिकोनाची क्रांती होती.
🔹 "पाणी अडवा – पाणी जिरवा" ही संकल्पना प्रत्यक्षात उतरवली
हिवरे बाजारच्या विकासाचा पाया ठरली ती पाणलोट क्षेत्र विकास आणि जलसंधारण योजना.
– नाले बांधणी, सिमेंट बंधारे, जलसंधारणाची आधुनिक तंत्रे
– झाडे लावणे, चर खोदणे, जमिनीची सुधारणा
यामुळे या गावात पाण्याची टंचाई संपली आणि शेती पुन्हा बहरली. कर्जबाजारी शेतकरी स्वतःच्या जमिनीवर आनंदाने शेती करू लागले.
🔹 नशाबंदी, दारूबंदी आणि सामाजिक सुधारणांची क्रांती
पोपटराव पवार यांनी गावात सर्वप्रथम दारूबंदी आणि नशाबंदी लागू केली.
या निर्णयामुळे…
– गुन्हेगारी घटली
– आरोग्य सुधारले
– कामगारांचे उत्पन्न साठू लागले
– महिलांचा सन्मान वाढला
आजही हिवरे बाजारमध्ये कोणतेही व्यसन नाही, ही अभिमानास्पद गोष्ट आहे.
🔹 स्वच्छतेचा आदर्श
'स्वच्छ भारत' ही संकल्पना केंद्र सरकारने २०१४ साली राबवली, पण पोपटराव पवारांनी १९९० च्या दशकातच स्वच्छ गाव निर्माण केले होते.
– प्रत्येक घरात शौचालय
– गावात रस्ते स्वच्छ
– कचरा व्यवस्थापन
– जलशुद्धीकरण
या गोष्टींमुळे हिवरे बाजार आज जगातील एक आदर्श गाव ठरले आहे.
🔹 शून्य भ्रष्टाचार, शंभर टक्के लोकसहभाग
पोपटराव पवार यांनी गावाचा विकास करताना पारदर्शक प्रशासन, लोकशाही निर्णय प्रक्रिया आणि लोकसहभाग यावर भर दिला.
त्यांनी सांगितले – "सरकारची वाट बघू नका, आपणच आपल्या गावाचे सरकार व्हा."
🔹 शैक्षणिक आणि आर्थिक विकास
– विद्यार्थ्यांना मोफत व नियमित शिक्षण
– शाळा वाचनालय
– स्वयंपूर्ण अर्थव्यवस्था
– रोजगार निर्मिती
– महिला सक्षमीकरण
हे सारे त्यांनी राबवले.
🔹 देशासाठी योगदान – 'आदर्श गाव योजना'
पोपटराव पवार यांच्या कार्याची दखल घेत भारत सरकारने त्यांना पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित केले.
महाराष्ट्र शासनाने त्यांच्याकडून आदर्श ग्राम योजना राबवली, जी संपूर्ण देशासाठी एक नकाशा ठरली.
🌍 जगाने केलेले कौतुक
आज हिवरे बाजारचा अभ्यास UNDP, WHO, World Bank अशा आंतरराष्ट्रीय संस्थांनी केला आहे.
त्यांच्या कामावर विदेशी विद्यापीठांत संशोधन होते आहे.
त्यांच्या कार्याचे मॉडेल देशातील हजारो गावांनी स्वीकारले आहे.
पोपटराव पवार हे एक व्यक्तिमत्त्व नसून एक विचारधारा आहे.
त्यांनी दाखवलेला मार्ग ग्रामीण भारताला स्वावलंबन, शाश्वत विकास आणि परिवर्तन यांचा मंत्र देतो.
आज आपण त्यांच्याकडून शिकण्याची गरज आहे की,
"संकटांवर मात करूनही विकास करता येतो… फक्त इच्छाशक्ती हवी!"
✍️ लेखक – रमेश सखाराम जेठे सर
(सामाजिक कार्यकर्ता, ग्रामीण पत्रकार, फिल्म निर्माता स्क्रिप्ट रायटर)
