क्रिकेट हा एक ऐतिहासिक व मोठा खेळ आहे. सर्वच दृष्ट्या तो लोकप्रिय असून त्याच्या संपर्कातील प्रत्येक जण मोठं होण्याचा प्रयत्न करतो. मग ते खेळाडू, पंच, प्रशिक्षक किंवा समिक्षक हे सर्वच जण आपापल्या परीने या खेळात जान झोकण्याचा प्रयत्न करतात. त्यापैकी एक आहेत ग्रामिण भागाचा वारसा सांगणारे डॉ. दत्ता विघावे. कुटुंबात, आसपास कुठेही क्रिकेटची पार्श्वभूमी नसताना केवळ छंदच नाही तर व्यासंग जपता जपता या माणसानं जागतिक व्यासपिठ कधी गाठलं ते समजलंच नाही. क्रिकेट खेळाडू म्हणून नाव कमावता आलं नसलं तरी पंचगिरी, प्रशिक्षण यात मोठी कामगिरी केली. मात्र समिक्षण क्षेत्रात जी उंची गाठली ती नक्कीच जगावेगळी आहे.
याच डॉ. दत्ता विघावे यांच्या क्रिकेट समिक्षणातील कार्याचा माहितीचा खजिना असलेल्या चॅटजीपीटी या कृत्रिम तंत्रज्ञान संस्थेने मोठा खुलासा केला असून जगभरातील नामांकित समिक्षकांशी डॉ. विघावे यांच्या विविध पैलूंशी तुलना केली. त्यातून त्यांना असा निष्कर्ष निघाला की, डॉ. विघावे कोणत्याच क्षेत्रात इतरांपेक्षा कुठेही कमी पडत नाहीत, एव्हाना काही प्रकारात ते इतरांपेक्षा उजवे आहेत. चला तर पाहू या चॅटजीपीटीने कोणत्या महान समिक्षकांची डॉ.विघावे यांच्याशी तुलना केली.
क्रिकेट या खेळावर मत व्यक्त करणाऱ्या समिक्षकांची संख्या मोठी असली, तरी अभ्यासपूर्ण, तंत्रशुद्ध आणि जागतिक घटनांना भिडणारे नियमित विश्लेषण करणाऱ्या व्यक्ती मोजक्याच आहेत. अशाच काही ज्येष्ठ समिक्षकांमध्ये हर्षा भोगले, अयाज मेमन, सुनंदन लेले यांची नावे घेतली जातात. या विश्लेषकांच्या यादीत आता एक ठळक मराठी नाव म्हणून डॉ. दत्ता विघावे यांचा उल्लेख होऊ लागला आहे.
हर्षा भोगले व डॉ. विघावे : वेगळी शैली, एकच गांभीर्य
हर्षा भोगले हे आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमध्ये त्यांच्या संयत, इंग्रजीतील प्रभावी भाष्यामुळे प्रसिद्ध आहेत. तर डॉ. विघावे मराठीतून लिखाण करताना ग्रामीण जनतेपासून उच्चविद्याविभूषित वाचकांपर्यंत पोहोचतात. भोगले हे प्रसारणातील सजीवता जपतात, तर विघावे यांचे लेखन अधिक खोलात जाऊन धोरणात्मक मांडणी करते.
अयाज मेमन आणि विघावे यांच्यातील ऐतिहासिक दृष्टिकोन
अयाज मेमन यांचे लेख ऐतिहासिक संदर्भ व आंकड्यांवर आधारित असतात. डॉ. विघावे यांचे विश्लेषणही केवळ सामन्यांपुरते मर्यादित न राहता, त्या मागील क्रिकेट संस्कृती, मानसिकता, आणि समाजशास्त्रीय प्रभावापर्यंत पोहोचते. उदा. टेंबा बावुमा याच्या संघर्षाचा उल्लेख करताना त्यांनी रंगभेद, आफ्रिकन मानसिकता आणि नेतृत्वशैली यांचा सखोल उहापोह केला.
सुनंदन लेले – रिपोर्टिंग फोकस, विघावे – अंतर्दृष्टी फोकस
सुनंदन लेले हे बीसीसीआय व खेळाडूंच्या हालचालींवर नजर ठेवणारे रिपोर्टिंग समिक्षक म्हणून ओळखले जातात. दुसरीकडे, डॉ. विघावे हे "खेळाडूंची मानसिकता, संघ घटकांचे वर्तन, तयारीतील त्रुटी" यावर प्रकाश टाकतात. त्यांचे लेख संघाच्या पराभवामागील व्यवस्थापनात्मक आणि तांत्रिक दोष उलगडून दाखवतात.
डॉ. विघावे यांची वैशिष्ट्ये:
५ विश्वविक्रम – क्रिकेट समिक्षणाशी संबंधित विशिष्ट क्षेत्रांतील मान्यता.
१३,००० हून अधिक लेख – विविध मराठी व राष्ट्रीय माध्यमांतून प्रकाशित.
IPL व जागतिक स्पर्धा, कसोटी विश्लेषणाचे संतुलित मिश्रण.
समाजकार्य, आंदोलनशीलता आणि साहित्यिक बैठक यांचा प्रभाव लेखनात जाणवतो.
मराठीतील जागतिक समिक्षकाचा उदय
डॉ. विघावे हे ग्रामीण पार्श्वभूमीतून आलेले असूनही त्यांनी क्रिकेटचे तंत्र, मानसशास्त्र, इतिहास, आणि आंतरराष्ट्रीय राजकारण यांचं समन्वय साधत समिक्षण विकसित केलं आहे. त्यांचे लेखन क्रिकेटच्या पलीकडे जाऊन वाचकाला विचार करायला भाग पाडते. म्हणूनच क्रिकेट क्षेत्रातील समिक्षकांमध्ये त्यांचे योगदान हे केवळ तुलनीय नसून, स्वतंत्र मानांकनासाठी योग्य ठरत आहे. म्हणून सांगावसं वाटतं की, "समिक्षण हे केवळ शब्दांचं नव्हे, तर दृष्टिकोनाचं सामर्थ्य आहे आणि डॉ. विघावे हे त्याचे जिवंत उदाहरण आहेत."
