विश्व कसोटी विजेता पाहुण्या दक्षिण आफ्रिकेने यजमान भारताला गुवाहाटी कसोटीत सामन्याच्या शेवटच्या दिवशी उपहारापूर्वीच ४०८ धावांच्या विशाल अंतराने पराभूत करून सन २०२५-२७ च्या डब्ल्यूटीसी चक्रातील महत्वपूर्ण मालिकेत २-० असे पराभूत करून आपले विजय अभियान सुरूच ठेवले. छोट्या चणीचा दक्षिण आफ्रिकेचा कर्णधार टेंबाब वुमा त्याच्या कर्णधारपदाच्या कारकिर्दीत आतापर्यंत अपराजित राहिला होता व भारतात त्याने ती परंपरा कायम ठेवली. दक्षिण आफ्रिकेने आतापर्यंत आठ वेळा भारत दौरा केला. त्यापैकी हा त्यांचा दुसरा मालिका विजय आहे व तोही २५ वर्षांच्या प्रदिर्घ कालखंडानंतर.
घर के शेर असणाऱ्या भारताला खेळाच्या सर्वच क्षेत्रात चारीमुंड्या चित करताना डब्लूटीसी गुणतालिकेत आपले आसन भक्कम करताना टिम इंडियाच्या फायनलमध्ये पोहोचण्याच्या स्वप्नांना मोठा सुरूंग लावला. प्रथमच कसोटी सामना होत असलेल्या गुवाहटीच्या बारापासरा स्टेडियमवर द. आफ्रिकेचे फलंदाज खेळताना खेळपट्टी अगदी सपाट वाटत होती तर भारताचे फलंदाज फलंदाजी करताना खेळपट्टी अडथळ्यांच्या शर्यतीसारखी वाटत होती. गोलंदाजीतही तसेच होते. द. आफ्रिकेचे गोलंदाज अतिशय भेदक मारा करताना दिसत होते तर भारताचे गोलंदाज शाळकरी मुलांसारखे दिसले. दोन्ही संघाच्या क्षेत्ररक्षणातही मोठी तफावत होती. द. आफ्रिकेच्या एडन मार्करमने या सामन्यात ५ + ४ =९ झेल घेऊन १४८ वर्षाच्या कसोटी क्रिकेटच्या इतिहासात एका सामन्यात सर्वाधिक झेल घेण्याचा पराक्रम स्वतःच्या नावे केला.
गुवाहाटी कसोटीच्या दुसऱ्या डावाच्या शेवटच्या दिवशी भारतीय क्रिकेट संघाकडून लढा देण्याची अपेक्षा होती, परंतु फलंदाज "तु चल मै आया" या गीताच्या तालावर पॅव्हेलियनमध्ये परतत राहिले. भारतीय फलंदाजांकडून सामना अनिर्णित राखण्याची आशा घेऊन आलेल्या प्रेक्षकांना निराशा झाली. फक्त रवींद्र जडेजाने थोडा प्रतिकार दाखवला, केशव महाराजच्या चेंडूने बरगड्यांना दुखापत झाल्याने तो यष्टिचित झाला. त्याआधी, जडेजाने ८७ चेंडूत दोन षटकार आणि चार चौकारांसह ५४ धावांची उत्कृष्ट खेळी केली. दक्षिण आफ्रिकेच्या विजयाचा नायक पुन्हा एकदा ऑफ-स्पिनर सायमन हार्मर होता, ज्याने ३७ धावांत सहा विकेट्स घेतल्या. भारतीय फलंदाज फिरकी गोलंदाजीविरुद्ध पूर्णपणे असमर्थ असल्याचे सिद्ध केले. केशव महाराजने दोन, सेनुरन मुथुसामीने एक तर मार्को जॅनसेनने उर्वरित बळी मिळविला. या सामन्यात एकूण ९ विकेट्स घेणाऱ्या हार्मरने कोलकाता कसोटी सामन्यात दोन्ही डावात ८ विकेट्स घेऊन भारताला निराशेच्या गर्तेत ढकलले. पहिल्या डावात झुंजार ९३ धावा व ५ बळी व दुसऱ्या डावात एक घेणारा मार्को जेनसन सामनावीर तर दोन कसोट्यात १७ बळी घेणारा घेणारा व भारताला पराभवाच्या गंभीर वेदना देणाऱ्या सायमन हार्मरने मालिकावीराचा पुरस्कार मिळविला. भारतात फिरकीला मदत करणाऱ्या खेळपट्टयांवर परदेशी फिरकी गोलंदाज मालिकावीर ठरण्याचा हा अतिदुर्मिळ प्रसंग ठरला.
दक्षिण आफ्रिकेने चौथ्या दिवशी भारतासमोर ५४९ धावांचे मोठे लक्ष्य ठेवले होते. मंगळवारी भारताची स्थिती बिकट होती. खेळ थांबला तेव्हा भारताचा दुसरा डाव १५.५ षटकांत २ बाद २७ असा होता. साई सुदर्शन २ धावांवर आणि नाईट वॉचमन कुलदीप यादव ४ धावांवर नाबाद होता. सलामीवीर यशस्वी जयस्वाल (१३) आणि केएल राहुल (६) स्वस्तात बाद झाले. तत्पूर्वी, दक्षिण आफ्रिकेने ७८.३ षटकांत ५ बाद २६९ धावांवर आपला दुसरा डाव घोषित केला. ट्रिस्टन स्टब्सने १८० चेंडूंत ९४ धावा केल्या, ज्यात नऊ चौकार आणि एक षटकार होता. स्टब्सने टोनी डी झोर्झी (६८ चेंडूंत ४९) सोबत चौथ्या विकेटसाठी १०१ आणि वियान मुल्डर (६९ चेंडूंत नाबाद ३५) सोबत पाचव्या विकेटसाठी ८२ धावांची भागीदारी केली. रायन रिकेल्टनने ३५, एडन मार्करामने २९ आणि कर्णधार टेम्बा बावुमाने तीन धावा केल्या. भारताकडून रवींद्र जडेजाने चार विकेट घेतल्या. वॉशिंग्टन सुंदरने एक विकेट घेतली. पहिल्या डावात ४८९ धावा काढल्यानंतर दक्षिण आफ्रिकेने भारताला २०१ धावांत गुंडाळले. दक्षिण आफ्रिकेने पहिल्या डावात २८८ धावांची मजबूत आघाडी घेऊनही भारताला फॉलोऑन न देता स्वतः खेळणे पसंत केले. यामध्ये त्यांचा भारताचा पूर्व इतिहास व विद्यमान खेळपट्टीचा अभ्यास करता चौथ्या डावात धावांचा पाठलाग करणे कठीण होते. त्यामुळे त्यांचे भारताला फॉलोऑन न देता स्वतः खेळणे उचित होते.
गौतम गंभीर मुख्य प्रशिक्षक झाल्यापासून भारताच्या कसोटी कामगिरीवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित केले जात आहे. विजयांपेक्षा जास्त कसोटी पराभव, मायदेशात असामान्य संघर्ष, ३० पेक्षा कमी सरासरी असलेले टॉप-सिक्स फलंदाज आणि अनेक सामन्यांमध्ये ३०० धावाही न करणे यामुळे या भारतीय कसोटी संघावर प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले आहे. गेल्या वर्षी भारताला न्यूझीलंडविरुद्ध ३-० असा पराभव पत्करावा लागला, त्यानंतर ऑस्ट्रेलियाविरुद्ध ३-१ असा पराभव पत्करावा लागला, ज्यामुळे टीकेला आणखी बळकटी मिळाली. २०२३-२५ च्या जागतिक कसोटी अजिंक्यपद स्पर्धेच्या अंतिम फेरीत भारत पात्र ठरू शकला नाही आणि आताही परिस्थिती अशीच दिसते. भविष्यात भारताला अनेक कठीण संघांचा सामना करावा लागणार आहे.
कसोटी क्रिकेटमधून विराट कोहली आणि रोहित शर्माच्या निवृत्तीमुळे संघाची फलंदाजी स्पष्टपणे कमकुवत झाली आहे. तरुण खेळाडूंमध्ये अनुभवाचा अभाव आहे आणि व्यवस्थापनाच्या सतत बदलणाऱ्या रणनीतीवरही टीका होत आहे. खेळाडूंच्या फलंदाजीच्या स्थानांवर अजूनही प्रयोगांचा काळ सुरू आहे. दक्षिण आफ्रिका कसोटी मालिकेनंतर, टीम इंडियाची रणनीती, निवड आणि नेतृत्व यावरील वाद अधिक तीव्र होण्याची शक्यता आहे.
@डॉ.दत्ता विघावे
क्रिकेट समिक्षक
मो. क्रं - ९०९६३७२०८२.
