धुलीवंदन हा भारतीय सण असून तो होळीच्या दुसऱ्या दिवशी साजरा केला जातो. हा दिवस रंगपंचमीचा प्रारंभ मानला जातो. महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश, उत्तर प्रदेश आणि भारतातील अनेक भागांमध्ये हा उत्सव मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जातो.
धुलीवंदनचा अर्थ आणि महत्त्व
"धुलीवंदन" हा शब्द धूळ आणि वंदन या शब्दांपासून बनलेला आहे, ज्याचा अर्थ मातीला वंदन करणे असा होतो. या दिवशी लोक एकमेकांवर गुलाल व रंग टाकून आनंद व्यक्त करतात.
धुलीवंदन का साजरा करतात?
धुलीवंदन साजरे करण्यामागे अनेक पौराणिक आणि सांस्कृतिक कारणे आहेत –
- अहंकाराचा नाश – होळीच्या आगीत अहंकार, क्रोध, लोभ यांचे दहन होते आणि दुसऱ्या दिवशी धुलीवंदनाद्वारे लोक नव्या उमेदीनं आयुष्याला सुरुवात करतात.
- प्रकृतीशी जोडलेला सण – शेतकरी आणि ग्रामीण भागातील लोक जमिनीसाठी कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी धुलीवंदन साजरे करतात.
- भक्त प्रल्हाद आणि होलिका दहन कथा – होळीच्या दिवशी होलिकादहन होते आणि त्यानंतरचा दिवस आनंदोत्सव म्हणून धुलीवंदन साजरा केला जातो.
- सामाजिक ऐक्याचा सण – या दिवशी लोक जात, धर्म, वर्गभेद विसरून परस्परांवर रंग उधळून बंधुत्वाचा संदेश देतात.
धुलीवंदन कसा साजरा करतात?
- सकाळी अबीर-गुलाल आणि नैसर्गिक रंग एकमेकांवर टाकून आनंदोत्सव साजरा केला जातो.
- काही ठिकाणी फगवा, फाल्गुनी गीते आणि ढोल-ताशांच्या गजरात उत्सव साजरा केला जातो.
- घरातील वयोवृद्ध मंडळींना गुलाल लावून त्यांच्या आशिर्वाद घेतले जातात.
- मित्रमंडळी आणि कुटुंबीय एकत्र येऊन गोडधोड पदार्थ आणि फराळाचा आस्वाद घेतात.
धुलीवंदनला काय करू नये?
- रासायनिक रंगांचा वापर टाळावा.
- इतरांवर जबरदस्तीने रंग लावू नये.
- पाणी आणि निसर्गसंपत्तीचा अपव्यय करू नये.
- सणाच्या नावाखाली कोणत्याही प्रकारे गैरवर्तन करू नये.
निसर्गस्नेही धुलीवंदन साजरे करण्याचे उपाय
- नैसर्गिक फुलांपासून बनवलेले रंग वापरणे.
- कोरड्या रंगांचा वापर करून पाणी वाचवणे.
- प्राण्यांना त्रास होणार नाही याची काळजी घेणे.
निष्कर्ष
धुलीवंदन हा रंगांचा आणि सामाजिक एकात्मतेचा सण आहे. या सणात नवचैतन्य, आनंद आणि निसर्गाशी सुसंवाद यांचा समावेश असतो. त्यामुळे हा सण उत्साहाने, पण जबाबदारीने साजरा करणे गरजेचे आहे.
