१५ सप्टेंबर हा दिवस भारताच्या अभियांत्रिकी क्षेत्रासाठी विशेष महत्त्वाचा मानला जातो. या दिवशी भारताचे थोर अभियंता व दूरदृष्टीचे शिल्पकार सर मोक्षगुंडम विश्वेश्वरय्या यांची जयंती साजरी केली जाते. त्यांच्या कार्याच्या स्मरणार्थ हा दिवस संपूर्ण देशभर अभियंता दिन म्हणून पाळला जातो.
सर मोक्षगुंडम विश्वेश्वरय्या यांचे व्यक्तिमत्त्व
सर विश्वेश्वरय्या यांचा जन्म १५ सप्टेंबर १८६१ रोजी मैसूर राज्यातील मुदेनहळ्ळी या गावात झाला. अल्पशा साधनसंपत्तीवर वाढलेले हे व्यक्तिमत्त्व पुढे शिक्षण, परिश्रम व प्रतिभेच्या जोरावर भारताचे अग्रगण्य अभियंता ठरले. त्यांनी पुण्यातील सिव्हिल इंजिनिअरिंग कॉलेजमधून अभियांत्रिकीची पदवी संपादन केली. त्यानंतर मुंबई प्रांतात सार्वजनिक बांधकाम विभागात नोकरीस सुरुवात केली आणि तेथूनच त्यांच्या कर्तृत्वाची उज्ज्वल गाथा सुरू झाली.
सर विश्वेश्वरय्या यांनी आपल्या कार्यकाळात अनेक महत्त्वाचे प्रकल्प यशस्वीपणे उभारले.
मैसूरमधील कृष्णराज सागर धरण हे त्यांचे अत्यंत महत्त्वाचे कार्य मानले जाते. या धरणामुळे शेतीला सिंचन व पिण्याच्या पाण्याची सुविधा उपलब्ध झाली.
हैदराबादमधील मुसि नदीवरील पूर नियंत्रण योजना त्यांनी राबवली. या योजनेमुळे पूरप्रसंगावर नियंत्रण मिळविण्यात यश आले.
त्यांनी लोखंड व पोलाद उद्योग, जलविद्युत प्रकल्प, जलसंधारण योजना आदींवर भर देत औद्योगिक विकासाला चालना दिली.
त्यांच्या कार्यामुळे त्यांना "मॉडर्न इंडियाचे शिल्पकार" व "अभियांत्रिकीचे महामनीषी" अशी बिरुदे लाभली. १९५५ साली भारत सरकारने त्यांना ‘भारत रत्न’ या सर्वोच्च नागरी सन्मानाने गौरवले.
अभियंता दिन केवळ एका महान अभियंत्याच्या स्मरणार्थ नसून तो अभियंत्यांच्या कार्याचा गौरव करण्याचा दिवस आहे. देशाच्या विकासात अभियंते जी भूमिका बजावतात ती मोलाची आणि अनिवार्य आहे. रस्ते, पूल, धरणे, इमारती, रेल्वे, विमानतळ, औद्योगिक प्रकल्प, माहिती-तंत्रज्ञान व्यवस्था अशा असंख्य क्षेत्रांत अभियंते आपले कौशल्य झोकून देतात. उन,वारा, पाऊस, थंडी, उकाडा या साऱ्या आव्हानांचा सामना करीत, अनेकदा जीव धोक्यात घालून काम करणाऱ्या अभियंत्यांशिवाय विकासाचे चित्र पूर्ण होऊ शकत नाही. म्हणूनच हा दिवस अभियंता बांधवांना प्रेरणा व सन्मान देणारा दिवस मानला जातो.
आजच्या काळातील अभियंते आणि नवे आव्हान
आजच्या २१ व्या शतकात अभियंत्यांसमोर तंत्रज्ञानाचा झपाट्याने होणारा विकास हे मोठे आव्हान आहे. कृत्रिम बुद्धिमत्ता (Artificial Intelligence), रोबोटिक्स, हरित ऊर्जा, पर्यावरणपूरक तंत्रज्ञान, स्मार्ट सिटी योजना, अवकाश संशोधन, डिजिटल क्रांती यांसारख्या नव्या क्षेत्रात अभियंत्यांना सातत्याने आपली कौशल्ये विकसित करावी लागत आहेत.
शाश्वत विकास, पर्यावरणाचे संतुलन, पाण्याचे व्यवस्थापन, वाहतूक व्यवस्था यांसारख्या समस्या सोडविण्यासाठी अभियंत्यांची तळमळ व बुद्धिमत्ता यापेक्षा महत्त्वाची भूमिका कोणाचीच असू शकत नाही.
अभियंता दिन म्हणजे एका महामनीषीचे स्मरण आणि अभियंता बंधू-भगिनींच्या कार्याला दिलेला मान आहे. सर मोक्षगुंडम विश्वेश्वरय्या यांच्या आदर्शांचा वारसा जपत आजचे अभियंते देशाच्या प्रगतीसाठी अविरत परिश्रम घेत आहेत.
या अभियंता दिनाच्या निमित्ताने आपण सर्वांनी अभियंत्यांचा सन्मान करावा, त्यांच्या कार्याची दखल घ्यावी आणि “विकासाच्या नव्या वाटा” शोधण्याचा संकल्प करावा, हेच योग्य ठरेल.
देशाच्या विकासात महत्त्वाची भुमिका बजावणाऱ्या आमच्या असंख्य अभियंता बंधू- भगीनींना अभियंता दिनाच्या हार्दिक शुभेच्छा !
शब्दांकन:
*शौकतभाई शेख
संस्थापक / अध्यक्ष
समता फाऊंडेशन
श्रीरामपूर - 9561174111
