भारतीय स्वातंत्र्य दिन म्हणजे आपल्या राष्ट्राच्या गौरवाचा, आत्म-सन्मानाचा आणि संकल्पाचा दिन. १५ ऑगस्ट १९४७ हा दिवस भारताच्या इतिहासात सुवर्णाक्षरांनी कोरलेला आहे, कारण याच दिवशी भारताने ब्रिटिशांच्या जुलमी राजवटीतून मुक्त होण्याची घोषणा केली.
स्वातंत्र्याच्या या प्रवासात, अनेक क्रांतिकारकांनी आपल्या प्राणांची आहुती दिली. या दिवशी आपण त्यांच्या स्मृतीला आदरपूर्वक वंदन करतो. महात्मा गांधी, जवाहरलाल नेहरू, भगतसिंग, सुभाषचंद्र बोस आणि अशा अनेक नेत्यांच्या समर्पणामुळे आपल्याला हे स्वातंत्र्य मिळाले. या दिवशी भारताच्या प्रत्येक कोपर्‍यात राष्ट्रीय ध्वजाचे आरोहण होते, राष्ट्रगीत गाणे जाते, आणि देशभरात विविध सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते.
*स्वातंत्र्याच्या लढ्याची कहाणी*
भारताचे स्वातंत्र्य हे एकाच दिवसाचे किंवा एका क्षणाचे फलित नाही. त्यासाठी शेकडो वर्षांच्या संघर्षाने आणि बलिदानांनी तिथे पोहोचले आहे. ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीने भारतात १६०० साली प्रवेश केला, आणि पुढील शतकांमध्ये त्यांनी आपले साम्राज्य विस्तारत नेले. प्लासीच्या युद्धानंतर १७५७ मध्ये बंगालवर ब्रिटिशांचे नियंत्रण आले आणि त्यानंतर भारतभर त्यांच्या सत्ता विस्ताराला चालना मिळाली.
ब्रिटिशांच्या वसाहतीत, भारतीय समाजावर विविध प्रकारच्या अत्याचार आणि अन्याय होत होते. शेतकऱ्यांवर अवास्तव करांचे ओझे, कष्टकऱ्यांच्या कामाची पिळवणूक, स्थानिक उद्योगांच्या विनाश आणि भारतीय संस्कृतीवरील हल्ला हे सारे आपल्या स्वातंत्र्यलढ्याच्या प्रेरणास्थानी होते.
१८५७ चा स्वातंत्र्यसंग्राम हा स्वातंत्र्याच्या पहिल्या लढ्याचा उगम म्हणून ओळखला जातो. त्यावेळी मंगल पांडे, राणी लक्ष्मीबाई, तात्या टोपे आणि नानासाहेब पेशवा यांनी ब्रिटिशांविरुद्ध बंड पुकारले. या संग्रामामुळे भारतीय जनतेत स्वातंत्र्याच्या चळवळीची जाणीव जागी झाली, जरी हा लढा यशस्वी ठरला नाही.
*महात्मा गांधी आणि अहिंसेचा मार्ग**
महात्मा गांधींनी स्वातंत्र्यलढ्यात एक नवा मार्ग दाखविला - अहिंसा आणि सत्याग्रह. गांधीजींनी अहिंसेच्या तत्वावर आधारित चळवळीचे नेतृत्व केले. १९१९ साली झालेल्या जालियनवाला बाग हत्याकांडानंतर भारतीयांनी ब्रिटिशांविरुद्ध सविनय कायदेभंगाच्या चळवळीचे रूप घेतले. गांधीजींच्या नेतृत्वाखाली झालेल्या असहकार चळवळीने भारतीय जनतेला ब्रिटिशांच्या विरोधात एकजुटीने उभे केले.
१९३० मध्ये गांधीजींनी दांडी मार्चचा प्रारंभ केला, ज्यामुळे ब्रिटिश सरकारला भारतीयांचा विरोध जाणवला. मिठाच्या कराचा विरोध करत गांधीजींनी दांडीपर्यंत २४० मैलांचे पायी प्रवास केले, ज्याने संपूर्ण देशात एक नवा उत्साह निर्माण केला.
क्रांतिकारकांची बलिदाने
गांधीजींच्या अहिंसेच्या मार्गाप्रमाणेच, अनेक क्रांतिकारकांनी सशस्त्र संघर्षाचा मार्ग निवडला. भगतसिंग, राजगुरू, सुखदेव यांसारख्या युवा क्रांतिकारकांनी आपल्या धाडसाने ब्रिटिश साम्राज्याला हादरा दिला. भगतसिंग यांचा शहादत ही स्वातंत्र्यलढ्याच्या इतिहासातील एक प्रेरणादायी घटना आहे. त्यांनी फाशीला जाण्यापूर्वी "इन्कलाब जिंदाबाद" चा जयघोष केला होता, जो आजही प्रत्येक भारतीयाच्या हृदयात जिवंत आहे.
चंद्रशेखर आझाद, नेताजी सुभाषचंद्र बोस आणि त्यांच्या इंडियन नॅशनल आर्मीने सशस्त्र संघर्षाचा मार्ग घेतला, ज्यामुळे ब्रिटिश सरकारला आपली सत्ता कायम ठेवणे कठीण झाले. नेताजींच्या "तुम मुझे खून दो, मैं तुम्हें आजादी दूँगा" या घोषणेने भारतीय जनतेत देशासाठी रक्त सांडण्याची तयारी जागृत केली.
स्वातंत्र्याची प्राप्ती आणि त्याचे महत्त्व
१५ ऑगस्ट १९४७ रोजी, भारताने अखेर ब्रिटिश राजवटीतून मुक्तता प्राप्त केली. पंडित जवाहरलाल नेहरूंनी दिल्लीतील लाल किल्ल्यावर भारतीय तिरंगा फडकवला आणि "ट्रिस्ट विथ डेस्टिनी" हे ऐतिहासिक भाषण दिले. ते म्हणाले, "दीर्घ वर्षांच्या संघर्षानंतर आज आपण आपले स्वातंत्र्य प्राप्त केले आहे." हा क्षण संपूर्ण भारतासाठी अभिमानाचा होता.
स्वातंत्र्यानंतर, भारताने आपले संविधान तयार केले, ज्यामध्ये सर्व नागरिकांना समानता, न्याय आणि स्वातंत्र्याची हमी दिली. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या नेतृत्वाखालील संविधान सभेने एक व्यापक संविधान तयार केले, ज्याने भारताला एक सर्वसमावेशक लोकशाही राष्ट्र म्हणून स्थापन केले.
*स्वातंत्र्यानंतरची आव्हाने
स्वातंत्र्यानंतर भारताने अनेक आव्हाने पार केली आहेत. विभाजनानंतरचे तणाव, दारिद्र्य, निरक्षरता, आणि जातीय तणाव अशा अनेक समस्यांशी सामना करत भारताने आपले स्थान मजबूत केले आहे. १९६५ आणि १९७१ मधील युद्धांमध्ये भारताने आपली सैन्यशक्ती दाखवली. तिसऱ्या जगातील देश म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या भारताने आता जागतिक पटलावर एक महत्त्वाचे स्थान मिळवले आहे.शिक्षण, विज्ञान, तंत्रज्ञान आणि अर्थव्यवस्थेच्या क्षेत्रातही भारताने प्रगती केली आहे. अंतराळ संशोधन, आयटी क्षेत्रातील वाढ, कृषी उत्पादनातील प्रगती अशा विविध क्षेत्रांत भारताने उल्लेखनीय यश संपादन केले आहे. २०२४ पर्यंत, भारत जगातील पाचव्या क्रमांकाची अर्थव्यवस्था बनला आहे.
*आधुनिक भारताची दृष्टी
आजचा स्वातंत्र्य दिन हा केवळ भूतकाळातील आठवणींमध्ये रमण्याचा दिवस नाही, तर भविष्यातील आव्हानांसाठी सज्ज होण्याचा आहे. भारताने जागतिकीकरणाच्या युगात आपले स्थान टिकवण्यासाठी आत्मनिर्भरता आणि नवीन तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात प्रगती करण्याची आवश्यकता आहे. शाश्वत विकास, पर्यावरण संवर्धन, आणि समाजातील समता या मुद्द्यांवर लक्ष केंद्रित करूनच भारत आपले भवितव्य सुरक्षित करू शकतो. डिजिटल इंडिया, मेक इन इंडिया, स्वच्छ भारत अभियान यांसारख्या उपक्रमांनी देशाच्या प्रगतीसाठी नवे मार्ग उघडले आहेत.
*स्वातंत्र्य दिनाचा महत्त्व
स्वातंत्र्य दिन हा प्रत्येक भारतीयासाठी अभिमानाचा दिन आहे. याच दिवशी आपण आपल्या देशाच्या गौरवशाली इतिहासाचा आदर करतो आणि आपल्या आगामी पिढ्यांसाठी एक उज्ज्वल भविष्य निर्माण करण्याचा संकल्प करतो. राष्ट्रप्रेम, एकता आणि अखंडतेचे प्रतिक म्हणून हा दिवस सर्व भारतीयांना एकत्र आणतो.
आज आपण सर्वांनी आपल्याला मिळालेल्या स्वातंत्र्याचे मोल ओळखून त्याचे संरक्षण करण्यासाठी सज्ज राहिले पाहिजे. आपल्या पूर्वजांनी जी बलिदाने दिली, ती व्यर्थ जाणार नाहीत याची हमी देण्यासाठी आपण आपले कर्तव्य पार पाडले पाहिजे.
स्वातंत्र्य दिन म्हणजे आपल्याला मिळालेल्या स्वातंत्र्याचे महत्त्व ओळखण्याचा आणि त्यासाठी कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा दिन आहे. हा दिवस आपल्याला आपल्या देशाच्या प्रगतीसाठी कार्य करण्याची प्रेरणा देतो. स्वातंत्र्य हे केवळ एक वरदान नाही, तर त्यासाठी आपल्याला अहोरात्र काम करण्याची आवश्यकता आहे. प्रत्येक भारतीयाने या दिवसाचा आदर राखत आपल्या देशाच्या उज्ज्वल भविष्याची शपथ घ्यावी, कारण आपला भारत विश्वगुरू बनण्याच्या दिशेने वाटचाल करत आहे.
सर्वांना स्वातंत्र्य दिनाच्या हार्दिक शुभेच्छा !
*शौकतभाई शेख*
(संस्थापक अध्यक्ष)
समता फाऊंडेशन,श्रीरामपूर
