नरक चतुर्दशी : प्रकाश, शुद्धता आणि विजयाचा दिवस

भारतीय संस्कृतीत नरक चतुर्दशी हा अत्यंत पवित्र आणि महत्त्वाचा सण आहे. हा दिवस दिवाळीच्या मुख्य सणांपैकी एक असून, याला “चोथी”, “काली चौदस”, “आचट” किंवा काही ठिकाणी “यमद्वितीया” असेही म्हटले जाते.

हा दिवस अंध:कारावर प्रकाशाचा, असत्यावर सत्याचा आणि पापावर पुण्याचा विजय साजरा करणारा आहे.

🌞 कधी साजरा केला जातो?

नरक चतुर्दशी हा सण आश्विन महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील चतुर्दशीला (अमावस्येच्या एक दिवस आधी) साजरा केला जातो.
दिवाळीचा दुसरा दिवस म्हणूनही याला ओळखले जाते.
या दिवशी लोक लवकर उठून अभ्यंग स्नान, उषःकालीन दीपदान आणि यमपूजन करतात.

🔥 पौराणिक पार्श्वभूमी — नरकासुर वधाची कथा

नरक चतुर्दशीचा संबंध भगवान श्रीकृष्णाने नरकासुराचा वध केला त्या दिवशीशी जोडला आहे.

• पौराणिक कथेनुसार, नरकासुर हा एक बलाढ्य पण अत्याचारी राक्षस होता.
  त्याने पृथ्वीवर आणि स्वर्गावर प्रचंड अत्याचार केले.
  हजारो निरपराध स्त्रियांना कैद करून ठेवले आणि देवतांना त्रास दिला.

• अखेर भगवान श्रीकृष्णाने आपल्या पत्नी सत्यभामेच्या मदतीने नरकासुराचा वध केला आणि कैदेतल्या स्त्रियांना मुक्त केले.
  त्या दिवसाला "नरक चतुर्दशी" म्हणून ओळखले जाते — कारण त्या दिवशी जगाने नरकासारख्या अत्याचारातून मुक्तता मिळवली.

त्यामुळे हा दिवस म्हणजे अंध:कारावर प्रकाशाचा विजय, वाईटावर चांगल्याचा विजय आणि आत्मशुद्धीचा प्रतीक मानला जातो.

🪔 धार्मिक व सांस्कृतिक महत्त्व

नरक चतुर्दशी हा सण शरीर, मन आणि आत्मा शुद्ध करण्याचा दिवस मानला जातो.
या दिवशी केलेली साधना, स्नान आणि दीपदान हे सर्व शुभ मानले जाते.

1. अभ्यंग स्नान:
   पहाटे सूर्योदयापूर्वी उटणे लावून अभ्यंग स्नान केले जाते.
   या स्नानाला "पवित्र स्नान" म्हणतात.
   असे मानले जाते की या दिवशी स्नान केल्याने पापांचा नाश होतो आणि शरीर-मन शुद्ध होते.

2. यमपूजन:
   यमराजाला तेल, दिवा, आणि कणकेचा दीप अर्पण केला जातो.
   हे यमदीपदान केल्याने अकालमृत्यू टळतो, असे मानले जाते.
   म्हणूनच लोक घराच्या दाराशी दिवा लावतात आणि म्हणतात —

   “यमदीपदानं मरणं न भवति कदाचन.”

3. दीपदान आणि सजावट:
   या दिवशी संध्याकाळी घराबाहेर, दारात, अंगणात दिवे लावले जातात.
   हे दिवे केवळ सजावटीसाठी नाहीत, तर अंध:कार दूर करण्याचा आध्यात्मिक अर्थ दर्शवतात.

4. दिवाळीच्या तयारीचा शुभारंभ:
   या दिवसानंतर अमावस्येच्या रात्री मुख्य दिवाळी साजरी केली जाते.
   त्यामुळे नरक चतुर्दशी म्हणजे दिवाळीच्या आनंदाचा आरंभ मानला जातो.

🌿 आध्यात्मिक अर्थ

नरक चतुर्दशीचा खरा अर्थ फक्त पौराणिक नाही —
तो आत्मशुद्धी आणि अंतर्मनातील अंध:कार घालवण्याचा दिवस आहे.

• नरकासुर म्हणजे आपल्यातील अहंकार, राग, लोभ, मत्सर, ईर्षा —
  या सर्व नकारात्मक वृत्तींचा पराभव करून प्रेम, दया, सत्य, संयम या गुणांना जागवणे म्हणजे नरक चतुर्दशीचा संदेश.

• म्हणजेच, आपल्या मनातील नरकासुराचा वध करा — तोच खरा सण आहे.

🍃 लोकरीती आणि परंपरा

• स्त्रिया या दिवशी घर स्वच्छ करतात, दरवाज्यावर रंगोळी आणि फुलांनी सजावट करतात.
• पुरुष व मुले लवकर उठून उटणे लावतात आणि तेलाने अंग माखून स्नान करतात.
• सकाळी सर्वजण मिठाई, फराळ आणि तिळाचे पदार्थ खातात.
• काही ठिकाणी अभ्यंग स्नानानंतर नवीन कपडे परिधान करण्याची प्रथा आहे.

💫 नरक चतुर्दशीचा आधुनिक संदेश

आजच्या तणाव, स्पर्धा आणि द्वेषाने भरलेल्या जगात नरक चतुर्दशी आपल्याला सांगते —

“अंध:कार कितीही गडद असो, एका छोट्या दिव्याचा प्रकाश पुरेसा असतो.”

या दिवशी आपण मनातील राग, मत्सर, दु:ख, नकारात्मकता यांचा नाश करून
प्रेम, शांतता आणि दयाभावाचा प्रकाश पेटवावा.

🙏 निष्कर्ष

नरक चतुर्दशी म्हणजे फक्त एक सण नाही —
तो एक जीवनशैलीचा सण आहे, जो आपल्याला शिकवतो की:

“श्रद्धा, संयम आणि प्रकाशाच्या मार्गाने चालणारा मनुष्य कधीच अंध:कारात हरवत नाही.”

🪔 आपणा सर्वांना नरक चतुर्दशीच्या हार्दिक शुभेच्छा! 🪔
प्रकाश आपल्या मनात आणि आयुष्यात सदैव तेजोमय राहो! 🌟

00000