आगामी टी२० विश्वचषकासाठी भारताचा संघ घोषीत करण्यात आला असून गतविजेतेपद राखण्याच्या दृष्टीने उपलब्ध पर्यायांचा योग्य समन्वय साधण्यात आल्याचे सकृतदर्शनी तरी दिसते. त्याचाच भाग म्हणजे वनडे व कसोटीचा कर्णधार व टी२० चाद. आफ्रिकेविरूध्दच्या मालिकेतील उपकर्णधार शुभमन गिलची झालेली गच्छंती होय. बीसीसीआयने २०२६ च्या टी-२० विश्वचषकासाठी भारतीय संघाची अधिकृत घोषणा केली तेव्हा शुभमन गिलचे नाव यादीतून गायब झाले, तेंव्हाच शुभमन गिलबद्दलच्या सर्व अटकळी आता संपुष्टात आल्या.
या घोषणेसह, टी-२० प्रारूपात गिलचा प्रयोग सध्यासाठी संपला आहे हे जवळजवळ निश्चित झाले. गेल्या काही वर्षांपासून शुभमन गिलला भारतीय क्रिकेटमधील तिन्ही स्वरूपांचे भविष्य मानले जात आहे. गिलने कसोटी आणि एकदिवसीय सामन्यांमध्ये त्याच्या तंत्राने आणि सातत्याने स्वतःला सिद्ध केले होते, परंतु टी-२० स्वरूपात त्याच्यासोबत केलेल्या प्रयोगावर आता प्रश्नचिन्ह उपस्थित झाले आहे. अंतिम टी-२० विश्वचषक संघात शुभमन गिलची अनुपस्थिती दर्शवते की निवडकर्त्यांनी या प्रयोगापासून पुढे जाणे सुरू केले आहे.
शुभमन गिलची सर्वात मोठी ताकद म्हणजे त्याची क्लासिकल फलंदाजी, परंतु टी-२० क्रिकेटमध्ये हीच गोष्ट अनेकदा त्याची कमजोरी बनली आहे. पॉवरप्लेमध्ये जलद धावा काढणे, सातत्याने मोठे शॉट्स मारणे आणि १५०+ स्ट्राईक रेट राखणे हे आजच्या टी२० क्रिकेटच्या मागण्या आहेत. गिलने काही सामन्यांमध्ये काही चांगल्या खेळी केल्या, परंतु एकूणच त्याचा स्ट्राईक रेट आणि प्रभावीपणा इतर पर्यायांपेक्षा मागे पडला. हे निवडकर्त्यांना स्पष्ट संकेत होते की टी२० विश्वचषकासारख्या मोठ्या स्पर्धेत सावध पर्यायांपेक्षा प्रभावशाली खेळाडू अधिक महत्त्वाचे असतात. १ ऑगस्ट २०२४ पासून आतापर्यंतच्या टी-२० आकडेवारीवर नजर टाकल्यास, एक स्पष्ट चित्र समोर येते:
अभिषेक शर्मा: २८ सामने, ९९१ धावा, स्ट्राईक रेट १८९.८४
तिलक वर्मा: २४ सामने, ८४७ धावा, स्ट्राईक रेट १४६.०३
संजू सॅमसन: २२ सामने, ५८८ धावा, स्ट्राईक रेट १६३.७८
हार्दिक पंड्या: २२ सामने, ४७९ धावा, स्ट्राईक रेट १५१.१०
शुभमन गिलची आकडेवारी:
१५ सामने, २९१ धावा, स्ट्राईक रेट १३७.२६ या तुलनेवरून असे दिसून येते की गिल धावा करत होता, परंतु टी-२० विश्वचषकासारख्या स्पर्धेत आवश्यक असलेल्या वेगाने नाही.
भारतीय निवड समितीचे धोरण आता स्पष्टपणे फॉर्म आणि भूमिकेवर आधारित आहे. टी-२० मध्ये निवड ही केवळ धावा काढण्याबद्दल नाही तर सामन्याचा मार्ग बदलण्याच्या क्षमतेबद्दल देखील आहे. शुभमन गिल कसोटी आणि एकदिवसीय सामन्यांमध्ये दीर्घकाळ क्रिजवर राहून संघाला ताकद प्रदान करतो, परंतु टी-२० मध्ये संघाला त्याच्याकडून असा परिणाम दिसला नाही. म्हणूनच निवडकर्त्यांनी गिलला बाहेर ठेवले आहे आणि कमी चेंडूत जास्त नुकसान करू शकणाऱ्या खेळाडूंवर विश्वास ठेवला आहे.
शुभमन गिल बाहेर पडल्याने, सर्वात मोठा प्रश्न म्हणजे डावाची सुरुवात कोण करेल ? या संदर्भात, संजू सॅमसनचे नाव आघाडीवर आहे. सॅमसनने आयपीएलमध्ये आणि टीम इंडियासाठी मर्यादित संधींमध्ये सिद्ध केले आहे की, तो जलद सुरुवात देऊ शकतो. त्याच्या फलंदाजीमध्ये आक्रमकता आणि विविध प्रकारचे फटके एकत्र येतात, ज्यामुळे पॉवरप्लेमध्ये विरोधी गोलंदाजांवर दबाव येऊ शकतो. जर सॅमसन अभिषेक शर्मासारख्या खेळाडूसोबत सलामीला आला तर भारताला सुरुवातीला फायदा मिळू शकेल. भारताकडे सलामीच्या स्थानावर ईशान किशनच्या रूपात आणखी एक पर्याय आहे. अलिकडच्या सय्यद मुश्ताक अली ट्रॉफीमध्ये ईशान उत्कृष्ट फॉर्ममध्ये होता. त्याच्या शतकामुळे झारखंडने ट्रॉफी जिंकण्यास मदत केली. अंतिम सामन्यात ईशाननेही धमाकेदार शतक ठोकले.
बीसीसीआयने निवडलेले सर्व खेळाडू सध्याच्या टी२० रणनीतीमध्ये बसतात. सूर्यकुमार यादवला संघाची कमान देण्यात आली आहे, तर अक्षर पटेल उपकर्णधार म्हणून परतला आहे. जसप्रीत बुमराह संघाचा वरिष्ठ नेता राहिला आहे. जाहीर केलेल्या संघात आक्रमक फलंदाज, बहु-कुशल अष्टपैलू आणि विकेट घेणारे गोलंदाज यांचे संतुलन स्पष्टपणे दिसून येते. शुभमन गिलला वगळल्याने निवडकर्त्यांनी क्लासिकल शैलीपेक्षा टी२० प्रभावाला प्राधान्य दिले आहे हे दिसून येते.
शुभमन गिलच्या तंत्र आणि सातत्याबद्दल प्रश्नच नाही, पण टी-२० क्रिकेटमध्ये त्याने सातत्याने अपेक्षित असलेला स्फोटक फॉर्म दाखवलेला नाही. टी-२० फॉरमॅटमध्ये आता पॉवरप्लेमध्ये जलद धावा, १६०-१८० चा स्ट्राईक रेट आणि जोखीम घेण्याची आवश्यकता आहे. गिल अनेक वेळा चांगल्या सुरुवातीचे मोठ्या धावसंख्येत रूपांतर करू शकला नाही आणि निवडकर्त्यांच्या निर्णयात या घटकाने निर्णायक भूमिका बजावली.
गिलच्या वगळल्यानंतर संजू सॅमसनचा सलामीचा क्रमांक हा सर्वात मोठा फायदा असल्याचे दिसून येते. त्याला यष्टिरक्षक आणि टॉप-ऑर्डर फलंदाज म्हणून निवडण्यात आले आहे. सॅमसनची सर्वात मोठी ताकद म्हणजे त्याचा आक्रमक दृष्टिकोन. तो पहिल्या षटकातून मोठे शॉट्स खेळण्यास घाबरत नाही, जे टी-२० विश्वचषकासारख्या स्पर्धेत महत्त्वाचे असते. मधल्या फळीत हार्दिक पंड्या, शिवम दुबे आणि रिंकू सिंगसारखे खेळाडू सामने पलटवण्याची क्षमता बाळगतात, तर गोलंदाजी विभागात बुमराह, अर्शदीप आणि कुलदीप यादवसारखे खेळाडू संघाला बळकटी देतात.
टी-२० विश्वचषक संघातून वगळणे हा शुभमन गिलच्या कारकिर्दीचा पूर्णविराम नाही. तो एकदिवसीय आणि कसोटी सामन्यांमध्ये टीम इंडियाचा एक महत्त्वाचा आधारस्तंभ राहिला आहे. जर गिलने त्याच्या टी-२० खेळात आक्रमकता आणि सातत्य जोडले तर भविष्यात त्याला पुनरागमन करण्याची पूर्ण संधी आहे. भारतीय क्रिकेटमध्ये फॉरमॅट-स्पेशालिस्टचा युग सामान्य होत चालला आहे आणि गिल त्याच टप्प्यातून जात आहे.
एकंदर विचार करता निवड समिती, आगरकर, गंभीर यांनी आपले अति प्रयोगाचे धोरण तात्पुरते तरी थांबवल्याचे दिसते. त्यामुळे गिलला सध्या तरी संघाबाहेर जावे लागले. भविष्यात गिलला तिनही प्रारूपात देशाच्या राष्ट्रीय संघाचे नेतृत्व करायचे असेल तर त्याला किमान टी ट्वेंटीमध्ये आक्रमक खेळ करणे गरजेचे आहे अन्यथा वनडे व कसोटी संघातच त्याला समाधान मानावे लागेल.
@डॉ.दत्ता विघावे
क्रिकेट समिक्षक
मो. क्रं - ९०९६३७२०८२.
