सामान्य परिचय
- अहमदनगरचे (अहिल्यानगरचे) शहर महाराष्ट्राच्या पश्चिम-मध्य भागात आहे. हे शहर पुणेपासून सुमारे 120 कि.मी. पूर्वोत्तर आणि औरंगाबादपासून अंदाजे 114 कि.मी. पूर्वेस आहे .
- शहराचे नाव अहमद निजाम शाह प्रथम यांच्या नावावरून ठेवण्यात आले आहे. त्यांनीच 1494 मध्ये या शहराची स्थापना केली आणि त्या काळात ही निझामशाही राज्याची राजधानी होती .
ऐतिहासिक महत्त्व
- अहमदनगर हे निझामशाही सुलतानशाहीचे केंद्र होते. नंतर हे मुघल, निजाम, पेशवेंस आणि ब्रिटिशांच्या ताब्यात गेले .
- अहमदनगर किल्ला (Ahmednagar Fort) याचा इतिहास समृद्ध आहे. तो मजबूत गणला जात असे आणि ब्रिटिश काळात या किल्ल्यात नेत्या जेलमध्ये ठेवले जात. जे. नेहरु यांनी येथे "The Discovery of India" लिहिले तर अबुल कलाम आझाद यांनी "Ghubar-e-Khatir" लिहिली .
- शहरात अनेक ऐतिहासिक वास्तू आहेत, जसे की Farah Bagh (1583 मध्ये बांधलेले इमारत) आणि Baugh Rauza, तसेच Salabat Khan Tomb .
आधुनिक नाम बदल
- अहमदनगर शहर व जिल्ह्याचे नाव अधिकृतपणे अहिल्यानगर असे बदलण्यात आले आहे. हा बदल महाराष्ट्राच्या राज्य सरकारने अहिल्याबाई होळकर यांचा सन्मान म्हणून केला; gazette नोटिफिकेशन 8 ऑक्टोबर 2023 रोजी प्रसिद्ध झाले .
आर्थिक व सामाजिक विवेचन
- अहमदनगर जिल्हा हा महाराष्ट्रातील सर्वात मोठा जिल्हा आहे, ज्याची भूभागफळ 17,048 वर्ग किलोमीटर आहे .
- हा जिल्हा Backwards Region Grant Fund (BRGF) अंतर्गत निधी मिळणाऱ्या 12 जिल्ह्यांपैकी एक आहे .
- या भागात साखर उद्योग फार प्रबळ आहे; येथील पहिले सहकारी साखर कारखाना प्रावणार (Pravaranagar) येथे उभारण्यात आला होता .
- कृषी पिकांमध्ये rabi सत्रात जवारी, गहू, हरभरा आणि sugarcane प्रमुख आहेत; तर kharif मध्ये बाजरी, मूग, सोयाबीन, groundnut वगैरे पिकतात .
- पाण्याची कमतरता आणि दुष्काळ या समस्या वारंवार येतात .
पर्यटन व सांस्कृतिक स्थळे
- मोहात दर्शनीय स्थळांसारखी:
- Shirdi (साईबाबाचे स्थान)
- Meherabad (मेहर बाबा)
- Shani Shingnapur, Devgad, Siddhatek (Ashtavinayak) इत्यादी मंदिरे आणि पवित्र स्थळे .
- निसर्गप्रेमींना आकर्षित करणारी स्थळे: Bhandardara (Maldhok व Rehkuri अभयारण्यांसह), Harishchandragad, Bhandardara dam इत्यादी .
- कॅव्हलरी टँक म्युझियम – हे आशियातील एकमेव असा टँक संग्रहालय आहे, ज्यामध्ये 50 ऐतिहासिक टँक्स प्रदर्शित आहेत .
प्रशासन व इतर आधारभूत माहिती
- जिल्ह्यात 14 तालुके, 1584 गावं, 1311 ग्रामपंचायती, 9 नगरपालिका, 1 नगरपरिषद (Shirdi), आणि एक कॅन्टोमेंट बोर्ड आहेत .
- ग्रामीण विकास शिक्षण योजनेत पुढाकार, प्राथमिक ते उच्च माध्यमिक पर्यंत शाळा, आणि पहिले कृषी विद्यापीठ (Rahuri Agricultural University) येथे आहे .
- 100% विजेचे पुरवठा झालेले आहे (2016 मध्ये), तसेच आरोग्य सुविधांत प्राथमिक औषधालये, सब सेंटर आणि क्लिनिक्स मोठ्या प्रमाणावर उपलब्ध आहेत .
- संपर्क सुविधा: रेल्वे, 83-किमी ST बसेस, केंद्रीय आणि सहकारी बँक शाखा (610+ शाखा) .
सारांश तक्ता
| बाब | माहिती |
|---|---|
| स्थापना व इतिहास | 1490–94 मध्ये अहमद निजाम शाह यांनी स्थापना; निझामशाही राजधानी |
| नाव बदल | अहिल्याबाई होळकर सन्मानार्थ अधिकृतपणे 'अहिल्यानगर' |
| साखर व कृषी उद्योग | पहिले सहकारी साखर कारखाना; विविध पिके |
| पर्यटन | किल्ला, म्युझियम, मंदिर, अभयारण्य |
| सामाजिक–आर्थिक स्थिती | मोठा जिल्हा, ग्रामीण, निधी प्राप्त, शिक्षण व आरोग्य सुविधा |
००००
